АДУУНЫ СӨДРӨГ ӨВЧИН
Мал, зэрлэг амьтдын хөлийн туруу, туурай орчмын холбогч эд, үе мөчний шөрмөс, булчингийн эдийн идээт үрэвсэл, үхжилийн хэлбэрээр илэрдэг өвчин бөгөөд хааяа хүн өвчилдөг. Манай малчин ардууд адууныхыг сөдрөг, тэмээнийхийг хар тавхайтах, үхэр, хонь, ямааныхыг балцруу, зээрийнхийг догол, хүнийхийг ганц хуруудах хэмээн нэрлэдэг.
Өвчний товч түүх. Энэ өвчин одоогоос 100 гаруй жилийн өмнө Европ, Америк, Африкийн улс, орнуудын мал сүрэгт илрэн гарсан бөгөөд өвчин үүсгэгч савханцарыг Германы эрдэмтэн Р.Кох (1881) нээснээр уг өвчинтэй тэмцэх шинжлэх ухааны үндэслэлтэй арга боловсрогдож эхэлсэн байна. Манай оронд бог малын балцрууг доктор Б.Баатар (1967) нилээд өргөн хүрээтэй судалж, хэвлэл,мэдээлэлд нийтлүүлжээ.
Тархалт, халдвар тархах замууд. Сөдрөг өвчин анх Европын орнуудад “Туурайн өвчин” нэртэй тархан дэлгэрсэн ба өнгөрсөн зууны 60-аад оноос хонины балцруу хойд, өмнөд Америк, Англи, Австрали, Мексик, Шинэ Зеланд, Энэтхэгт тархжээ. Б.Баатарын судалгаагаар манай улсад хонь, ямааны балцруу Архангай, Хөвсгөл, Хэнтий, Төв, Дорнод, Сүхбаатар аймгуудад их тархсан бөгөөд Баянөлгий, Увс, Ховд, Говь-Алтай аймагт харьцангуй бага тохиолддог гэжээ.
Балцруугийн тархалтанд газар зүй, цаг агаар, улирлын байдал нөлөөлдөг. Тухайлбал: хур бороо элбэг зуны цагт малын туурай дэвтэн сунаж, үс нь халцарч, шархалдаг тул мал амьтан, ялангуяа бага насны мал өвчлөх гол шалтгаан болдог.
Уг өвчний эх уурхай нь өвчтэй мал,амьтан бөгөөд өвчний нянгаар бохирлогдсон хашаа хороо,хэвтэр бууц,ус унд,өвс тэжээл,тоног хэрэглэл,газрын хөрс зэрэг нь өвчин тараагч хоёр дах эх үүсвэр болдог байна. Мөн үе мөч, биеийн бусад хэсэгт гарсан яр шархаар дамжин халдварлана.
Өвчний хэлбэр,эмнэл зүйн шинж. Өвчний нууц үе нь 1-3 хоног байна. Өсвөр насны мал амьтанд цочмог явцтай, нас гүйцсэн мал амьтанд цочмогдуу ба архаг явцтай тохиолдох бөгөөд хөнгөн болон хүнд хэлбэртэй илэрнэ. Бог малын балцруу ихэвчлэн архаг явцтай,хүнд хэлбэртэй байдаг. Адуунд илрэх сонгомол шинж нь доголох бөгөөд туурай орчмын арьсны идээт үрэвсэл, үхжилт явагдахын зэрэгцээ уушигний идээт үрэвсэл үүсч хүндэрнэ. Хөнгөн хэлбэрийн үед хойд, урд хөлийн бэрэвхий,сагаг орчмын арьс түүний доорх эслэгт арьсны үхжил явагдах ба хүндэрвэл идээт үхжил туурайн бэрэвхийнээс өвдөг,борви хүртэл хавтгайрч,тэр орчмын арьс, хальс, яс, бусад холбогч эд нэрвэгдэнэ.
Сөдрөгийн эмчилгээ сэргийлэлт. Уг өвчнөөр өвчилсөн малын гэмтсэн, үхэжсэн хэсгийг маш сайн цэвэрлэж, 3-5 хувийн марганц хүчлийн кали, 03 хувийн устөрөгчийн хэт ислийн уусмалаар угааж тетрациклин, пеницилины бүлгийн антибиотекууд, сульфаниламидын бэлдмэлийг хослуулан цацлага хэлбэрээр хэрэглэнэ. Мөн дээр дурьдсан антибиотикуудаар тарьж эмчилнэ. Ингэхдээ малын эмчийн заавар, зөвлөмжийг мөрдлөг болгоно.
Сэргийлэх зорилгоор доорх арга хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ:
-Хур бороо элбэгтэй зуны цагт малын хашаа саравчийг өндөрлөг газар байрлуулна. Удаан хугацаагаар бороо орж газрын хөрс, хэвтэр норсон үед хашааг сольж байрлуулах, голын намаг нуур цөөрөмд малыг удаан зогсоохгүй байх.
- Сөдрөг гарсан үед мал амьтадыг яаралтай эрүүлээс нь тусгаарлан, эмчлэх. Өвчтэй малын хэвтэр бууцыг овоолж биотермийн аргаар ариутгах. Малын хашаа саравч, тоног хэрэгслийг ариутгагч бодисуудаар халдваргүйжүүлэх.
- Үхсэн, нядалсан малын арьс, ширний гэмтэлтэй хэсгийг авч, шатаасны дараа ариутгагч эмийн уусмалаар халдваргүйжүүлэн ашиглаж болно. Үхсэн малын сэг зэмийг хоёр метрээс доошгүй гүн ухсан нүхэнд булах буюу шатааж устгана.
